ناگفته هايی از گذرگاه مرگ تا جایگاه‌های عرضه سوخت

به گزارش تهران فردا، صنعت نفت به عنوان موتور محرکه اقتصاد همیشه یکه تاز و سرآمد در ارزآوری کشور بوده است تا در رقابت با همتایان نفتی خود به صورتی استراتژیک و کلیدی در منطقه خاورمیانه و در سطح بازارهای بین‌المللی ظاهر شود.

استخراج، تولید، انتقال و توزیع فرآیندی خاص وپیچیده است تا ذخایر هیدروکربوری را با پمپاژ از بطن زمین پس از طی مراحل مذکور به مقاصد مصرف انتقال دهد، نباید از نظر دور داشت که این صنعت ارزآور فقط درکنار دکل‌های حفاری، واحدها و  تاسیسات پالایشگاهی، پتروشیمی و…  خلاصه نمی‌شود. شاید بتوان مدعی شد که در این زنجیره نقش انتقال در صنعت نفت بعنوان یک حلقه مفقوده اما اثرگذار در بخش پایین‌دستی سازوکار مهمی را برای طلای سیاه که خاستگاهی جهانی دارد، ایجاد کرده است.

بنابراین دراین میان نقش شبکه خطوط لوله انتقال را نمی توان دست کم گرفت. وجود 14 هزار کیلومتر خط لوله انتقال از خاور تا باختر از شمال تا جنوب بیانگر وسعت این صنعت در کشور می‌باشد.

اگر نگاهی به نقشه کشور انداخته شود ردپای سازه‌های آهنی را در هیبت خطوط لوله می‌توان به صورتی محسوس و نامحسوس مشاهده کرد لوله‌هایی که گاه در بر خی مناطق سر از دل خاک بیرون زده اند و روی پایه هایی کوتاه سواره شده‌اند و گاهی از کنار امواج نهرها و رودها عبور کرده‌اند و در مناطقی دیگر با سنگ و صخره همجوار شده‌اند.

اهواز-امیدیه مبدا شروع حرکت خط لوله‌ای است که شهره‌ای جهانی برای خود رقم زده است. موضوعی که آمریکایی‌ها نیز در مجله INDUSTRY PIPELINE، به آن اذعان داشته‌اند که بعد از خط لوله آلاسکا، خط لوله مارون-اصفهان صعب‌العبورترین خط لوله جهان به شمار می‌رود. عبور از رشته کوه‌های زاگرس و همجوار شدن با رود کارون علت اصلی این ماجرا است.

        سکانس نخست؛ مثلث طلایی انتقال از خوزستان تا اصفهان

مثلث طلایی این خط لوله پر فراز و نشیب و کلیدی از استان خوزستان شروع می‌شود و پس از عبور از استان چهارمحال و بختیاری به نقطه عطف ماجرا یعنی استان اصفهان می‌رسد. میدان نفتی مارون به عنوان سومین میدان نفتی بزرگ کشور نفت خام این خط لوله را که از قضا نفتی سبک و مرغوب است را تامین می‌کند. نفت خام میدان مارون پس از ورود به واحدهای بهره‌برداری از محدوده آغاجاری (که شرکت بهره‌بردار از این میدان است)  بوسیله خط لوله انشعابی شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت منطقه اصفهان به عنوان یک خط پالایشگاهی در امتداد خط لوله‌ای 36 اینچی جاری می‌شود. اما در این مسیر صعب‌العبور باتوجه به گستره جغرافیایی می‌بایست از امیدیه 430 کیلومتر طی شود تا به پالایشگاه اصفهان برسد، برای پمپاژ نفت خام دراین مسیر می‌بایست تلمبه‌خانه‌هایی تعبیه شوند تا باتوجه به اختلاف ارتفاعات در مسیر که رفته رفته بیشتر و بیشتر می‌شود بتوانند فرآیند انتقال بدون چالشی را برای این حجم از مواد نفتی باتوجه به مشکل افت فشار فراهم کند.

به این منظور 8 مرکز انتقال نفت و تاسیسات در این راه پرسنگلاخ قرار گرفته است؛ ایستگاه نخست مرکز انتقال نفت شهید آل خمیس (شماره 1 امیدیه) در نزدیکی جاده اهواز-امیدیه واقع شده است.

اما ایستگاه بعد مرکز انتقال نفت و تاسیسات شماره 2 در رامهرمز، شماره 3 در باغ ملک، شماره 4 درایذه، شماره 5 در دهدز، شماره 6 در گندمکار و شماره 7 و 8 در اصفهان واقع شده است.

باید تاکید کرد باتوجه به اختلاف ارتفاع از مبدا حرکت خط لوله تا مقصد در فواصل مختلف افت فشار در این مسیر خاص به دفعات رخ می‌دهد. این درحالی است که در مرکز انتقال نفت شماره یک(امیدیه) اختلاف ارتفاع از سطح دریا 74 متر است و این فرآیند در ادامه مسیر بعد از مرکز شماره 6 که پیک این ارتفاع را دربرمی‌گیرد به 2700 متر می‌رسد. بنابراین برای غلبه به این ارتفاع نیاز به وجود تلمبه‌خانه‌هایی است که کار پمپاژ نفت خام را با حرکت توربین‌ها از کنار رودها، رشته کوه‌ها و صخره‌ها به نحو مطلوب و استاندارد انجام دهد.

سکانس دوم؛ یک خط لوله کلیدی در کنار خط لوله صادراتی

کمی آنطرف تر از مجموعه تاسیسات نفت و گاز شماره 3 و 4 آغاجاری با طی مسافتی چند کیلومتری، مرکزانتقال نفت شهید آل خمیس ( شماره یک امیدیه) به چشم می‌خورد تا نفت خام با آی پی 35 از میدان نفتی مارون را در شریان‌های این شبکه انتقال دهد. پس خط لوله نفت مارون با این آی پی نفتی مرغوب را به سمت گلوگاه‌های نفتی ارسال می‌کند. این درحالی است که یک خط لوله صادراتی 36 اینچی نیز در مجاورت خط لوله اصفهان- مارون تعبیه شده است تا نفت خام صادراتی را به سمت خارگ مشایعت کند.

اما سهم این خط لوله پالایشگاهی از میدان مارون که ظرفیت تولید روزانه‌اش به‌طور متوسط به۵۲۰ هزار بشکه می‌رسد، انتقال روزانه 550 هزار بشکه نفت خام است.

این در شرایطی است که ذخیره درجای نفت خام این میدان 46 میلیارد بشکه برآورد می‌شود تا نبض تولید و انتقال را همچنان در این مسیر فعال نگه دارد.

سکانس سوم؛ ارسال نفت و فرآورده به سمت اصفهان و تهران

قدرت سربازی؛ مدیر منطقه اصفهان با اشاره به گستردگی این منطقه می‌گوید: این منطقه دارای 8 رشته خط لوله است که از این میان یک خط لوله 32 اینچی نفت خام مارون را به سمت پالایشگاه اصفهان انتقال می‌دهد حدود 70 درصد از این نفت به سمت پالایشگاه اصفهان و مازاد آن در حدود 30 درصد ازطریق یک رشته خط 24 اینچی به سمت پالایشگاه تهران ارسال می‌شود.

خط لوله دیگر خط 18 اینچی نیز فرآورده‌های نفتی پالایشگاه اصفهان را به سمت تهران هدایت می‌کند.

دو خط لوله دیگر 20 اینچی و 16 اینچی در مسیر جنوبشرق فرآورده‌های نفتی پالایشگاه بندرعبارس را دریافت و به سمت تهران ارسال می‌کند؛  این درحالی است که در مجموع ظرفیت فرآورده انتقالی روزانه 350 هزار بشکه برآورد می شود.

به گفته سربازی نیروگاه اسلام آباد ،تاسیسات آبنیل و فرودگاه اصفهان و پایگاه هشتم شکاری از دیگر مقاصدی هستند که از طریق یک خط 12 و دو خط 8 اینچی سوخت‎رسانی می شوند.

سربازی با اشاره به اینکه این منطقه دارای حدود 800 پرسنل می‌باشد به سختی پایش خطوط و آنلاین بودن این فرآیند تاکید می‌کند و ادامه می‌دهد: خطبانان، واحدهای بسیج و حراست ،عملیات با اعزام و حضور در مناطق عملیاتی گشت‌زنی می‌کنند و موارد مشکوک و نیاز به رسیدگی را گزارش می‌دهند.

به گفته وی خوشبختانه این منطقه به صورت مستمر با رصد و کنترل شبانه روزی پایش می‌شود، ولی یکی از مشکلات عدیده در این منطقه به حوادث طبیعی مثل رانش زمین وآسیب وارده از شخص ثالث مانند فعالیت ماشین آلات سنگین و راه سازی  است که به حریم خطوط تجاوز صورت می‌گیرد.

سکانس چهارم؛ همجواری با طولانی‌ترین پل کابلی معلق در کشور

اما در امتداد این مسیر لاجرم باید از پرآب‌ترین رود کشور یعنی کارون در جوار بزرگترین سد برق آبی کشور یعنی کارون 3 عبور کرد. برای خروج از خوزستان باید از شهرستان دزپارت رد شد. خط لوله مارون-اصفهان به مسیر خود ادامه می‌دهد و به سد کارون 4 می‌رسد، دراین محدوده 4 کیلومتر از خط لوله از داخل دریاچه سد عبور می‌کند، ولی این تمام ماجرا نیست خط لوله روگذری به موازات این خط بعنوان خط لوله «بای پاس» به طول 12 کیلومتر از روی طولانی ترین پل کابلی کشورکه بر روی مخزن ذخیره آب سد کارون 4 که برای این منظور تعبیه شده عبور می نماید تا در صورت لزوم به عنوان یک جایگزین برای انتقال پایدار مواد نفتی مورد استفاده قرار گیرد.

پل کابلی که با داشتن 460 متر طول و ارتفاع 70 متری از سطح دریاچه از طولانی‎ترین پل‌های معلق در کشور محسوب می‌شود، عرشه فلزی این پل در دوطرف خود با دو خط لوله گاز و نفت همجوار شده است. این درحالی است که ارتباط بین دو استان خوزستان و چهار محال و بختیاری  را برای عبور و مرور عشایر بختیاری تسهیل کرده است.

به گفته سربازی در سال 98 ساخت این پل به اتمام رسیده و درسال 1401 به خطوط لوله منطقه اصفهان به عنوان بهره بردار تحویل داده شده است.

سكانس پنجم؛ انتقال روزانه بیش از 87 میلیون لیتر نفت از گذرگاه مرگ   

پس از عبور از امیدیه، رامهرمز، باغ ملک و 16 کیلومتر قبل از رسیدن به مرکز انتقال نفت ایذه حال این خطوط لوله می‌بایست از دل دو تنگه عبور کند تا به دو دره اصلی یعنی اوج صعب‌العبور بودن این خط برسد.

 «لیر» و «اوند» دو دره‌ای است که در امتداد یکدیگر زیر تیغ آفتاب برهوتی از صخره، سنگ و سنگلاخ را دربرگرفته است. مسیری که فراز و نشیب‌های سه تا چهارمتری آن با شیب تند طی کردن ورود به دهدز را در هاله‌ای از گردوغبار و صدای مهیب باد سخت و دیرگذر می‌کند. دره‌هایی که در فصل پاییز پرآب و سیلابی می‌شوند و زحمت کار حراست از خطوط را به خاطر آب بردگی از خطوط و حرکت خاک روی خطوط دوچندان می‌کنند. جایی که از امکانات ارتباطی و ترددی خبری نیست و پس از ورود به دهدز که گلوگاه ارتباطی و اصلی این خط پر فراز و نشیب تلقی می‌شود این خط لوله وارد مرز دو استان خوزستان و چهارمحال و بختیاری می‌شود و  مسیر خود را بعد از گذر از مرکز انتقال نفت گندمکار به سمت پالایشگاه اصفهان ادامه دهد.

جاری شدن و انتقال پایدار روزانه 87 میلیون و 450 هزار لیتر نفت خام در این مسیر پرپیچ و خم کاری است سخت، که بدون لحظه‌ای توقف در کوران چالش‌ها و سختی شرایط جغرافیایی و آب و هوایی با استفاده از توربین‌ها و سایر تجهیزات صنعتی که با دانش و تخصص بومی تعمیر و اورهال می شوند، در حال انجام است.

خط لوله‌ای که از بطن خاک و سنگلاخ عبور کرده است در طول مسیر هر چند کیلومتر با مجموعه‌ای از نشان‌گرهای زرد رنگ علامت‌گذاری شده‌اند. در این گذرگاه سکوهایی به چشم می‌خورند که پوششی را روی خطوط و در محدوده‌هایی که احتمال رانش و ریزش وجود دارد، ایجاد کرده است تا براثر ریزش کوه از ضربه وارده به خط لوله‌ای که در زیرزمین گذاشته شده است ممانعت شود.

سکانس ششم؛ تعرض به حریم خطوط لوله

رحمت الله مصباح؛ رئیس مهندسی خوردگی فلزات منطقه از ماجرایی می‌گوید که برای تعمیر یکی از خطوط کارکنان مجبور به اسکان شبانه در کنار رود کارون می‌شوند چرا که بارندگی‌ها اجازه تردد و بازگشت به مرکز انتقال را نداده بود. حفاظت از محیط زیست، حراست از تاسیسات، کنترل بحران ها، نظارت بر فرآیند مستمر انتقال آن هم در این شرایط سخت کاری طاقت فرساست که وجود مشکلاتی براین سختی می‌افزاید. 

شهاب نادری؛ رئیس مرکز انتقال نفت شماره 4 یکی از معضلات جدی امروز را بحث تعرض به حریم خطوط عنوان می‌کند. اومی‌گوید: برای این کلاف درهم تنیده شده باید مسئولان ذی‌ربط به فکر یک راهکار اساسی باشند.

سکانس هفتم؛ پشت صحنه ارسال فرآورده‌های نفتی به پمپ بنزین‌ها

ماحصل این فرآیند پیچیده و پر مشقت که در مناطق عملیاتی با حضور متخصصان و تلاشگران این عرصه رقم می‌خورد بسترساز تولید فرآورده‌های نفتی از واحدهای پالایشگاهی می‌شود. طی این فرآیند هم خوراک پالایشگاه یعنی نفت خام را برای تولیدات تامین می‌کند و هم محصولات تولید شده اعم از بنزین و گازوئیل را به سمت انبارهای پخش برای ارسال به جایگاه‌های عرضه سوخت فراهم می‌کند. پرشدن مخازن سوخت‌گیری و فعال کردن نازل‌های سوخت در جایگاه‌های عرضه سوخت برای تامین باک خودروها با طی شدن این مسیر پرپیچ و خم توسط متخصصان متعهد و حراست از تاسیسات و تجهیزات این صنعت کلیدی اینگونه رقم می‌خورد تا تردد بی دغدغه خودروها را در سطح شهرها و کلان شهرها رقم بزند.

گزارش از سمیه مهدوی